«Хоһооҥҥо холонуу» күрэх кыайыылаахтарын хоһоонноро
2015 - Литература сылыгар «Хоһооҥҥо холонуу» күрэҕи Оҕо ыччат библиотекатын кыраайы үөрэтэр салаата, «Кэскил» хаһыат редакцията, «Чолбон» сурунаал кыттыһан бу күрэҕи ыыттыбыт. Манна араас улуустан барыта 56 оҕо кытынна.
Дьүүллүүр сүбэ:
1. Николаев Валериан Парфеньевич – поэт, мед.наука доктора.
2. Варламова Анна Егоровна – Айысхаана – прозаик, «Чолбон» сурунаал эппиэттиир сэкэрэтээрэ
3. Ефремова Людмила Васильевна – Оҕо уонна ыччат киинин кыраайы үөрэтэр салаатын сэбиэдиссэйэ
4. Оконешникова Дария Валентиновна - Оҕо уонна ыччат киинин кыраайы үөрэтэр салаатын библиотекэрэ.
* * *
«Хоһооҥҥо холонуу» күрэх кыайыылаахтарын хоһоонноро
1. 7-8 кылаас үөрэнээччилэрин ортолоругар:
«Хоһооҥҥо холонуу» күрэх лауреата
Сидоров Айтал,
Саха политехническай лицей 8 “б” кылааһын үөрэнээччитэ, Дьокуускай к.
Айыы маһа барахсан
Дьыл ханнык да кэмигэр
Сүрэхпин өрүү үөрдээччи,
Курус санаабын көнньүөрдээччи
Кэрэчээн “доҕордоохпун”.
Ол – түннүгүм анныгар
Силигилээн ситэн үүммүт
Маҥан субалаах “доҕорум”
Аарыма мас хатыҥым.
Эн хонноҕун анныгар
Маанылаах оҕоҥ кэриэтэ
Күөх халлааҥҥа талаһан,
Хахыйах үүнэн тахсыбыт.
Куорат бороҥ өҥүгэр
Күөх сэбирдэххинэн киэргэтэр,
Суугунас тыаскынан уоскутар
Дьикти күүскэр махтанабын.
* * *
Сахам уолун кэскилэ
«Уол оҕо төрөөтөҕүнэ,
Куруҥҥа суор үөрэр» диэн
Этэр эбит өбүгэ дьон
Дириҥ да ис хоһоонноохтук.
Ол сиэринэн булар-талар
Бултуур-алтыыр аналланан
Кэлэр эбит оройунан
Орто дойдуга уол оҕо.
Улуу олоҥхоттон саҕалаан
Саалаахтан самныбакка,
Охтоохтон охтубакка
Сураҕырбыт сахам уола.
Ол бэйэбит аны кэлэн
Омук сүһүрдэр дьаатынан
Омуннаахтык үлүһүйэн
Огдолуйуохпут дуо, ама?!
Суох, кэбис, тохтооҥ, эһиги!
Төрөппүт хараҕын уутун
Саккыраччы сүөкэтэҥҥит
Кэскилгитин сарбыйымаҥ!..
Ийэ-аҕа кэс тылларын
Эккэ-хааҥҥа иҥэринэн,
Өбүгэ саҕаттан кэлбит
Үтүө үгэһи умнумуох!..
Аныгы кэммит албастаах
Дьикти кыаҕын баһылааммыт
Аар-саарга аатырдыаҕыҥ
Дьоммутун, дойдубутун!
Албан ааттаахтары кытары
Атах тэпсэн олорор гына
Сайдыы суолун тобулуоҕуҥ,
Киһи кэрэмэһэ дэтиэҕиҥ!
Оччотугар буоллаҕына –
Суол аайы суон сурахтанан,
Аартык аайы албан аатыран
Сахам уола силигилиэҕин!
* * *
Сэрии оҕото
Эһэм – тыыл бэтээрэнэ –
Кириллин Антон Михайловичка ананар
Эн –
Эрдэ төрөөн хаалан,
Эрэйи-муҥу
Муннугунан тыыран,
Ол уоттаах сэрии
Ынырык сылларыгар
Тулаайах хаалар
Кэлтэгэй дьылҕаламмыккын...
Эн –
Оонньооботох оҕо саастаах
Огдолуйбут оҥоһууланан,
Эрдэ туран үлэҕэ
Мүккүллүбүт эбиккин,
Сүүһүҥ көлөһүнүн
Уллуҥаххар аҕаан
Туруу үлэһит дэппиккин.
Эн –
Дьарамай санныгар
Колхуос күүстээх үлэтэ
Сүктэриллибит да эбит...
Тоҥору-хатары аахсыбакка,
Күүстээх үлэҥ түмүгэр
Сталин төбөлөөх мэтээли
Түөскэр күлүмнэтэ иилиммиккин!
Эн –
Чороҥ соҕотох хаалбыт
Ыар ыйааххын аһыммыттыы,
Дьылҕа Хаан кэлин
Уон оҕону бэлэхтээн,
Элбэх сиэн, хос сиэн
Тапталлаах эһэтэ буолбуккун,
Дьоһун-мааны олохтоммуккун.
Эйиэхэ, -
Эһээ, мин бүгүн
Кыайыы 70 сылынан
Бары сиэн аатыттан
Киэн туттан, сүгүрүйэн,
Төлөннөөхтүк эҕэрдэлээн,
Махтал тылларын аныыбын,
Этэҥҥэ буол диэн алгыыбын!
* * *
Каменскай Антон,
И.И.Константинов-Дэлэгээт Уйбаан аатынан Сулҕаччы орто уопсай үөрэхтээhин оскуолатын 8 кылааhын үөрэнээччитэ, Амма. Салайааччы: Слепцова И.С.,
Саха көлөтө-ат.
(акростих хоhоон)
Сытыы тыаллыы сындыыстанан
Ахсым сыыдам сырыылаах,
Хайҕаллаах түргэн айаннаах
Аллаах атым барахсан.
Күөрэйээхтиир күөннэрдээх,
Өрөкүйэр көҕүллээх,
Лаппаҕаркаан самыылаах
Өбүгэбит саҕаттан убаастанар
Тапталлаах миинэр миңэм
Өрүөлчээним –дьөhөгөй оҕото.
Айан аартыгын арыйар
Түөрт түөрэм туйахтаах
Сахам көлөтө-ат барахсан!
* * *
Махтал учууталга
(акростих)
Мин Эйиэхэ үөрэммэтэҕим
Атыттартан истэн билэбин
Хайдахтаах талааннаах эбиккин.
Туйгун санаалаах уһуйааччы
Ааспат – арахпат сүрэхпиттэн
Лиһигирэччи үлэлиир сатабылын.
Убаастыыбын Эйигин
Чэгиэн өйдөөх-санаалаах
Уһуйааччы учууталы.
Уруйбун тириэрдэбин,
Талааҥҥар сүгүрүйэбин.
Ахсааны суоттатарга,
Лабыгыраччы аахтарарга,
Г,В,Д буукубаны суруйтарарга
Атыттарга холобур буоллун!
* * *
Cэрии буолбатын!
(акростих хоһоон)
Сэрии буолбатын бу сиргэ
Эйэ туругурдун аан дойдуга
Расанан арахсан өстүйбэккэ
Иллээх, эйэлээх олоҕу
Ийэ дойдубутугар түстүөҕүң.
Бары сомоҕолоһон түмсэн
Уоран түспүт фашиһы
Орто дойдуттан сиппийэн,
Лаппа самнары баттаан
Барҕартыбыт дьоллоох үйэни.
Ааспыт алдьархай аны
Төннүбэтин туһугар
Ырыа, тойук аргыстаах
Норуоттар доҕордуу буолуоҕуң.
Былатыан тыыннаах.
(акростих)
Бүтүн саха норуота
Ытыктыыр үйэ тухары
Лаппа аатырбыт киһини:
Айылҕаттан талааннаах,
Тааттаттан тардыылаах,
Ытык сиртэн силистээх,
Аар саарга аатырбыт
Норуот чулуутун Ойуунускайы.
Тойуксут туйгуна,
Ырыаһыт бастыҥа
Ыраата тэнийдэ дорҕооно
Нэлэмэн сирдэринэн,
Налыы сыһыыларынан.
Аныгы ыччакка, биһиэхэ,
Айбыт араас айымньытынан
Холобур буола туруохтун.
* * *
2 истиэпэннээх диплом – Степанов Эдгар,
7 кыл., Бөрөлөөх орто оскуолата, Аллайыаха. Сал., Дьяконова Надежда Константиновна.
Алтан чаанньык ырыата.
Аар саарга аатырбыт
Кылбачыгас дьүһүннээх
Алтан чаанньык мааныта
Бастыҥ иһит аатырарым.
Отуу уотугар хатарыллан,
Отчут-масчыт доҕоро,
Булчут суолга аргыһа,
Утахтарын ханнарааччы
Чугас уруулара курдугум.
Оччугуйдуун, улаханныын
Остуол тула олорон
Эбэ ыраас уутуттан
Оргутуллубут утаҕынан
Күндүлэнэр иһиттэринэн
Алтан чаанньык – мин этим.
Олох тупсан, сайдан,
Араас эгэлгэ иһиттэр
Кэчигирэһэн кэлэннэр,
Умнуллан, быраҕыллан
Хомойоммун ытыыбын.
Арай биир эмэ күн,
Хоспох аанын сэгэтэн,
Миигин таба көрөннөр,
Быылбын, кирбин ыраастаан
Кылбаарытан таһааран,
Мусуой дьиэҕэ туттаран
Кылбааратталлар даа...
* * *
8б кыл., Н.Н. Чусовской аатынан Ньурбатааҕы техническэй лицей.
Отчут кыргыттар.
Сарсыарда күн уота сырылата тыкта.
Туман кѳттѳ,
Тулабыт ырааһырда.
Таптыыбын күѳх сайыны.
Таптыыбын күѳх ходуһабын.
Сибэккинэн силигилээн
Симэммитэ кэрэтиэн.
Охсуллубут от сыта
Олус да үчүгэйиэн.
Күлэ- үѳрэ сылдьаммыт
Кыраабылбытын ыламмыт
Отон саҕа кыргыттар
От мунньа сүүрэбит.
Ыллаан-туойан,
От мунньан
Сылайбыппытын билбэппит.
* * *
Мааны дойдум Маалыкай
Мааны дойдум Маалыкай
Марха өрүс биэрэгэр
Күннэтэ кэтэҺэн турар.
Сүрэҕим эйиэхэ тардыҺар,
Сүрэҕим эйиэхэ хатанар:
Эн сүүрүктээх ѳрүскэр,
Эн балыктаах күѳллэргэр,
Эн сир-астаах ойуурдаргар,
Эн хойуу оттоох ходуҺаларгар.
Күннэтэ күүтэбин,
Эйигин кѳрсѳрбүн.
Ахтар-саныыр буоллаҕым,
Ахтылҕаннаах Маалыкайбын.
Төһө да ыраах буолларбын
Эн ааккын сүрэхпэр инэрэн,
Санаабар ыллыыбын,
Санаабар кѳтѳбүн.
Маанылаах мин дойдум, Маалыкай.
* * *
Сибэккилэр
Кэрэ-нарын кѳстүүлээх
Кэрэчээн кыргыттар
Алаас устун тэлгэһэ тураллар.
Сир симэҕэ буоланнар
Сиккиэр тыалга
Сигилийэ хамсыыллар.
Кини кэрэ дьүһүнүттэн
КиҺи бары киниэхэ
Харахтарын хатыыллар.
Алаас устун кыргыттар
Арыт сэмэйдик суугунаан
Анардастыы ырыа таҺаараллар.
Тоҕо бэрдэй дьиктитэй
Сирбит симэхтэрэ.
Тоҕо бэрдэй кэрэтэй
Алааспыт араначчылара.
* * *
Артыыс
Улахан үлэнэн ,
Дьону-сэргэни сынньатаары,
Дьон болҕомтотун ылаары,
Эн бу манна кытыннын.
Эн бу тылы барытын
Кичэйэн үѳрэтэн,
Дьонун иннигэр
Тахсан тураҕын.
Эн бу сыанаҕа
Эрэйдээх, буруйдаах
Олоҕу кѳрбүт,
Υѳрүүлээх-кѳтүүлээх
Дьолу булбут
Киһи харата
Буолан ылаҕын.
Артыыс!
Бу тылы санардахпына
Сүрэҕим ѳрѳ мѳхсѳр.
Эппиэтинэс үрдүгүн
Бэйэм ылбыт кэриэтэ буолабын.
Артыыс!
Мин эйигиннэн киэн туттабын.
Эн кѳстүүгүнэн күлүктэнэбин.
* * *
Сарсыарда
Чыычааҕы кытта ыллаһан,
Күнү кытта кѳрсүһэн,
Сииги кытта үѳһэ тахсан
Сарсыарда мин турдум.
Υчүгэйиэн сарсыарда
Кэрэтик уһуктар.
Сибэккини кытта тэннэ тыллан,
ӨрүҺү кытта тэннэ устан,
Айылҕаны кытта тэннэ уһуктан
Сарсыарда мин турдум.
Υчүгэйиэн сарсыарда
Кэрэтик уһуктар.
2. 9-11 кылаас үөрэнээччилэрин ортолоругар:
«Хоһооҥҥо холонуу» күрэх лауреата –
Артемьева Даша, академик Л.В. Киренскэй аатынан Амма лицейин 11 кылааһын үөрэнээччитэ.
Эдэр ыччакка
Эдэр ыччат - олоҕун туьугар охсус,
Куһаҕаны кыйдыыр сырдык суолу тутус,
Дьонун туьугар сөптөөх суолу тал
Оччоҕо баар буолуо сурэххэр таптал.
Эн буолаҕын - кэм, норуот кэскилэ,
Дьон-сэргэ баар-суох суду эрэлэ
Ол иьин оҕо саастан эн таптаа
Төрүт дойдугун - Саха сирин харыстаа.
Бу олоххо баар икки суол:
Сырдык уонна харана дуол.
Биир күн өрөгөй, иккис күн кэрэгэй,
Дабааннаах тахсыы - сааттаах түһүү.
Аныгы ыччат, олох тэтимигэр
Үөрэнимэ, төрөппут бэлэмигэр,
Бэйэмсэх санааҕын сүрэхтэн тэйитэн
Дьулуурдаах дьоһун, оҕурук эйгэлэн.
* * *
Ньургуһун
Сулустаах чуумпу киэьэ
Анаатын дии эн миэхэ
Тапталын туоһулаах "суругун" -
Сып-сырдык ньургуһун дьөрбөтун.
Сурэҕин сылааһа, санаан ырааһа
Манньытта мин уйан дууһабын,
Тапталын истиҥ, кэрэ тыллара
Долгутта оҕотук, тоҥуй сүрэхпин.
Сааскы сырдык күн кэриэтэ
Үөрдэҕин миигин - эн эрэ,
Күүстээх иэйиибит бэлиэтэ-
Сүрэхпит биир тэҥник тэбэрэ.
Күөх халлааҥҥа нарыннык
Күн мичээрдиир истиҥник
Тапталбыт ньургуһун курдук.
Уостубатын үйэлэргэ куруук.
* * *
Көрсүһүү
Тымныы тыал аргыстаах
Бу кыьын ахсынньытыгар,
Эйигин көрсүбүтүм
Түүҥҥү ыйдаҥа анныгар,
Эйиигин эрэ, сурэҕим аҥарын,
Бу күҥҥэ, олоҕум аргыһын.
Билэр этиҥ дуо эн,
Бу маннык чуупутук
Күн сардаҥатын курдук
Сырдык суолланан
Эн сулумах олоххор
Кэрэ, килбик киһи киирэн
Сүрэххин сэрэнэн сэгэтэн,
Дууһатын тэлэччи арыйан
Олоххун сэмэйдик уларытыан?
* * *
Итэҕэй эн миэхэ
Эн истиҥ мичээрэ суох
Күнүм табыллыбат
Көрсүбэтэхпинэ-
Тугум да кыаллыбат…
Эн буоллуҥ - мин дьолбунан
Сурэҕим туолар тапталын уотунан.
Итэҕэй эн миэхэ-
Эйиигин таптыырбар,
Хас күнүн ахсын
Эрэнэ күүтэрбэр.
* * *
Оскуолам - сүрэхпэр куруук…
Оҕо сааһым сырдык кэмнэрэ
Күн сылаас сардаҥатын кэриэтэ
Кустуктана дайа сырсаҥҥыт
Аастыгыт күөх чэчир анньаҥҥыт.
Хас күнүн ахсын сыралаьан,
Билии аанын тэлэччи арыйан
Үөрэттиҥ, уһуйдун, такайдын
Кэскилбин оскуолам, түстээтин.
Мин эдэр сүрэхпэр иҥэрдин
Өй-санаа дьэҥкэтин, ырааһын
Күөдьүттүн сүрэхпэр, уматтын
Төлөннөөх кыым чаҕыл санаабын.
Арай бүгүн тоҕо эрэ итэҕэйбэтим,
Номнуо уон биир сыл ааспытын
Сонньуйа, соҥуора көрүстүм
Кэм - кэрдиис кэтэспэт тэтимин.
Ол эрэн олоҕум суолунан кэллэҕэ
Арахсар чаас, курус бириэмэ,
Өй-санаа ситимигэр хааллаҕа
Оскуолам кэрэкээн, көмүс сыллара…
* * *
Савва Неустроев,
И.И.Константинов-Дэлэгээт Уйбаан аатынан Сулҕаччы орто уопсай үөрэхтээhин оскуолатын 11 кылааhын үөрэнээччитэ, Амма. Салайааччы: Слепцова Ирина Семеновна.
Булчут доҕорбор.
Саха киһитэ – айылҕа оҕото
Киэҥ тайҕаҕа бултуу таҕыста.
Өбүгэ сиэрин- туомун тутуһан
Баай Байанайга алгыс эттэ.
Булт соноруттан сылайан
Кутаа оттон, чэй өрдө.
Оллоон таһыгар олорон
Кыым кытыастарын көрдө.
Күөх сирэм далай тыата
Сүүрэр атахтааҕыттан
Дук гынан өлүүлээтэ
Булчут доҕорун күндүлээтэ.
Булчут үтүө үгэһинэн
Хара тыа иччититтэн
Байанай эһэҕэ махтанан
Өттүк харалаах төнүннэ.
Аар тайҕаҕа сылдьан
Булт суолун тэлэ сүүрэн.
Араас суолга түбэһэн
Кэрэ кэпсээн оңоһунна..
Сахам сирэ булдунан аатырар
Көрбүтү барытын кыдыйбакка
Сиэрдээхтик бултаатахха
Баай хара тыа мичик гыныа, доҕоттоор!
* * *
Дорообо, күһүн.
Самаан сайын бүтэн
Көмүс күһүммүт кэллэ.
Сайыңңы сылаас сынньалаң бүттэ,
Күһүңңү тымныы күн ңүннэ.
Күөх сайын барда,
Көмүс күһүнүнэн солбулунна.
Күөҕүнэн турар сайын
Араңастыйан иһэр.
Көтөрдөр көтөн бардылар
Кыыллар сайыһа хааллылар.
Быраһаай, сайын!
Дорообо, күһүн!
* * *
Эйиэхэ, үтүө киһиэхэ…
(Семен Даниловтыы түөртүү строканан…)
Учууталга.
Үөрэх үтүмэнин баһылаан
Оҕолорго өй-билии иҥэрдин.
Сырдык үтүө суолга сирдээн
Олох аартыгын тутуһуннардын-
Эн-улуукан учууталгын!
Кыраайы үөрэтээччи.
Кэлэр кэнчээри ыччатын
Төрөөбүт түөлбэтин туһунан
Кэнэҕэскитин умнубатын туһугар
Өйдөбүнньүк бэлэх хааллардын.
Эн-кыраайы үөрэтээчигин!
Салайааччы.
Күүстээх санаанан салайтаран
Бэйэн тула дьону түмэ тардан
Биир санаанан үлэлээн
Үгүс үтүөну үйэдиттин.
Эн-сатабыллаах салайааччыгын!
Уус.
Көмүс илиилээх буолаҥҥын
Туппуккун тиһэҕэр тиэрдэҕин
Уран тарбахтаах буолаҥҥын
Уурбут-туппут оҥоһуктардааххын.
Эн-уран уускун!
Булчут.
Саха киһитин сиэринэн
Айылҕа оҕото буолаҥҥын
Баай хара тыаҕыттан
Булт эгэлгэтин сомсоотун.
Эн-кыраҕы булчуккун!
Төрөппүт, аҕа, эһээ.
Эйэлээх-иллээх дьиэ кэргэн
Аҕата,эһэтэ буолаҕын
Сыдьааннарын киэҥ тутталлар
Олорботох олоххун ситэрэллэр.
Эн-аҕа ууһун тэнитээччигин!
Доҕор-атас.
Эн тула куруутун дьон-сэргэ-
Сылаас сымнаҕас сыһыаҥҥынан
Олох ыараханын-үөрүүтун
Барытын тэҥҥэ үллэстэҕин.
Эн-эрэллээх табаарыскын!
* * *
Υс баҕа санаам.
(Василий Гольдеровтыы хоһоон айыы)
Мин баҕа санааларым
Сырдык олоххо сирдииллэр,
Мин баҕа санааларым
Санаабын көтөҕөллөр.
Бастакы баҕа санаам:
Υчүгэй үлэ булунан
Элбэх хамнас ааҕыстарбын.
Иккис баҕа санаам:
Араас омук дойдутун
Кэрийэн көрөн кэллэрбин.
Υһүс баҕа санаам:
Чугас дьонум олођо
Уйгулаах буолуохтун.
Ити үс баҕа санааларым
Ыарахан күнтэн туораталлар,
Ити үс баҕа санааларым
Олоххо тардыыһыыбын күүһүрдэллэр.
* * *
2 истиэпэннээх диплом – Иванова Кристина,
11 кыл., Ньурба оройуонун Күндээдэ орто оскуолатын 11 кылааһын үөрэнээччитэ, «Ньургуһун» пост эдкора.
Дойдум
Үрдүк томтор сирдэринэн,
Киэhэрэр сулустуу таастарынан,
Киэргэтиллибит курдук
Ыраас мэҥэ халлаан уутунан
Күн уотун сардаҥатын бэрсиhиннэрэн,
Бүлүү өрүhүм барахсан
Бытааннык долгуннуран
Көмүс үрүйэ ырыатын
Мин сµрэхпин үөрдэн-сэгэтэн
Оргууйдук долгуннура ыллыыр...
Таайыллыбат мин үтүө дойдум,
Маннык кэрэ сирдэринэн
Күннээх күлүм уотунан
Уостубат уhуктарынан.
Сайынын кустук өҥтөн күлүм ылбыт сибэккилэр,
Айхаллыыллар бу күнү.
Күhүнүн күлбүт күн-үөһээ сыламныыр,
Кыhынын килбэчийэр, хаар үөрэр,
Мин ытыспар дьоллонор.
Сааhын сарыал уота мин иэдэспин оонньотор...
Сахам сирин түүннэрэ,
Ардыыр хааппыла сүрэхчээннэрэ,
Ойуулуубун мин остуоруйа дойдубун
Саҥата суох мин таhырдьа тураммын....
* * *
Тулуйабын
Кыахпын сатаан туhанан,
Кырылас тымныыны,
Хараҥаны дьөлө үктүүбүн,
Хараҥаттан тахсабын.
Тулуйабын сиккиэр тыалы,
Тобурах ардах куустээх дохсунун,
Тулуйабын охтубакка барытын,
Кэмсиммэппин кэлбит суолбун.
Атахпар тирэнэммин,
Салгыы үүнэ-сайда сатыыбын,
Алыс түргэн бу олох диэн,
Сыалбын ситээри, дабайабын чыпчаалга.
Бэҕэhээ - остуоруйа,
Бүгүн - таайыллыбат таабырын,
Сарсын - кэлэр кэрэ кэпсээн,
Сырсабын күн кэрэ мөссүөнүн.
Кыйдыыбын мэhэйдэри,
Илиибин уунабын сырдык күҥҥэ,
Сиккиэр тыал тааhаарар саҥаны:
Мин тулуурдаахпын!
* * *
Ыллыыбын, бу ырыабын эйиэхэ
Иhит миигин, эн өйдөө,
Ылламматах ырыаларбын,
Хоннорботох хоhооннорбун,
Сүрэххин арыйан, сырдатан ис.
Самныма эн, миигиттэн күрэнимэ!
Мин эйгэбэр киирэҥҥин, тыын эн бииргэ!
Харахпын одуулаан,
Кулгааххын сэгэтэн,
Сэргээ, мин ырыаларбын,
Санаа бу тутулун.
Ааҕабын ахсаанынан,
Хас биирдии тылларбын суолталаахтык,
Хатылааммын баран иhэбин,
Инним диэки хоту сыалбар,
Охтубаккка, толлубакка.
Кыра аайыттан кыыhырбакка
Эрэллээх мин доҕорум,
Куттаныма, сырдыкка хардыылыыргыттан,
Аhабын эйиэхэ ааммын
Илиибин утары уунабын....
Олох ирдиир барытын,
Бүгүҥҥү күнүм түбүктэрэ,
Бүгүҥҥү күнүм үөрүүлэрэ,
Күүстээх күөмчү күүhү,
Эргиирдээх кэмнэри,
Эргитэн ылыахха барытын.
Амсайабын тыыннаах этиилэри
Тыллырбын тиэрдэбин, эйиэхэ.
Илиигин биэр, миэхэ,
Ил-эйэни түстүөх бииргэ,
Эдэр көлүөнэ киhитэ,
Ирдээмэ, ирбэтэх суоллары!
Батыhыма, быстах суолу!
Ситис, эн хайаан даҕаны,
Үтүө түмүктээх суоллары!
Оттон мин-
Саныыр санаам дьикти,
Санаам сарсыҥҥылаах,
Сарсыҥҥы күнүм тирэхтээх,
Тирэҕим миэнэ-кытаанах!
Ол эрэн барытын быhаарыа:
Итэҕэл, эрэл.
Аллараттан көтөбүн үөhээ халлааҥҥа
Ыллыыбын, бу ырыабын эйиэхэ!
* * *
Сарсыарда буолла
Күммүт тыкта!
Сибэкки тэтэрдэ!
Күөрэгэй ыллаата!
Лыах үҥкүүлээтэ!
Тыал сипсийдэ!
Хатыҥ суугунаата!
Ынах маҥыраата!
Бөтүүк хаһыытаата!
Сахсырҕа тилиннэ!
Оҕо-аймах таһырдьа!
Көр-оонньуу саҕаланна!
Ийэ, аҕа, оҕо үөрдэ!
Сайын кэллэ!
Сарсыада буолла!
* * *
Муус устар.
Мааны кэрэ кэһиилээх,
Уһун кыһын кэнниттэн,
Уйгулаах-быйаҥнаах,
Сандал сааспыт тиийэн кэллэ.
Уһугунна айылҕа кэрэ биһигэ -
Сыламныыр күммүт сылааһынан,
Тыйыс тымныыттан босхолонно.
Ырааһын, сырдыгын-биһиэхэ бэлэхтиэ,
Кэрэни эрэ аҕалыа.
* * *
3 истиэпэннээх диплом – Филиппова Настя,
10 кыл., Атамай орто оскуолата, Горнай.
Атамайым самаан сайына
Самаан сайын салаллан,
Сайылыкка, сыһыыга,
Ситии талах тыллыбыт,
Сардаанабыт тахсыбыт.
Мутукчабыт муҥутаан
Мүөттээх сыта дыргыйбыт,
Сэбирдэҕэ көҕөрөн
Хатыҥ маспыт лаглайбыт.
Сирбит үрдэ көҕөрбүт,
Сибэккинэн симэммит,
Сирэй имэ тэтэрэн,
Сүрэх тэбэн битийэр.
Атамайым сиригэр,
Сайын-күһүн устата
Сирин-аһын арааһа,
Ситэн-буһан дэлэйэр.
Тэтэгэркээн иэдэскэ,
Тэҥнэһэргэ баҕаран,
Дьикти кыһыл өҥнөнөн,
Дьэдьэннэрэ тэлгэнэр.
Ылҕаа-хомуй диэбиттии,
Ыараан умса санньыйан,
Дэлэй намчы уктарга,
Дьэрэлиһэн көстөллөр.
Халлаан күөҕүн кэрэтин,
Хайҕаан, таптаан, мунньунан
Көҕөрө буһан минньийэр,
Күөхчэй оҕуруо сугуна.
Күлүк-налык тыаларбар,
Көстөөх сиринэн тэнийэр,
Хара-хара харахха,
Хараҥаран ымсыыран,
Муҥутуу буһан минньийэр,
Моонньоҕоно барахсан,
Куруҥ куула аайытын,
Кутуллаҕас буолунай.
Сарсыардааҥҥы саһарҕа,
Сардаҥатын иҥэринэн,
Ситэн-буһан, кып-кыһыл,
Хаптаҕаһа өлгөмнөөн,
Халдьаайыга-кэриигэ,
Умайыктана кытаран,
Оҕо-дьону угуйар.
Оттон уулаах отоно,
Улаҕата биллибэт,
Ойуур-тыаны сабардаан,
Тэлгээн ыһан кээспиттии,
Дэлэй аххан биһиэхэ.
Атамайым, көр, оннук,
Араас астаах сирдэрдээх.
Кэлиҥ! Сылдьыҥ! Ыалдьыттааҥ!
Өлгөм астан амсайыҥ!!
* * *
«Чолбон» сурунаал биһирэбилэ -
Осипова Кэскилээнэ –
Хордоҕой нэһилиэгин В.Г. Акимов аатынан Бүлүүчээннээҕи лицей-интернат 7 кылааһын үөрэнээччитэ, Сунтаар .
Эн сэрэй доҕоруом,
Сүрэхпэр тыллыбыт кэрэ сибэкким эйиэхэ ананар.
Ол эрэн көрбөккүн, кыбыстан барабын
Итэҕэй тылларбар мин таптыыр сэгэриэм.
Ол күһүн этэ, эйигин мин көрбүт
Дьикти түгэним сүрэхпэр иҥмитэ.
Сырдык күн кэриэтэ мичээрдээн киирбитиҥ
Арылхай хараххынан мин диэки көрбүтүҥ.
Сүрэхпин долгутан, оргууй эн кэлэҥҥин
Аттыбынан аастыҥ сэмэйдик мичээрдээн.
Билэҕин мин эйигин астына көрбүппүн
Ол эрэн кистиигин, эппэккэ сордуугун.
Ол күнтэн ыла мин сүрэхпэр куруук эн,
Итэҕэй эн миэхэ бу этэр тылларбар.
* * *
Умнума таптыырбын
Бүгүн эмиэ бу чуумпу хомолто
Биһиги тапталбытын ыыппакка сордоото
Тоҕо, тоҕо куруук манныгый?
Саатар эн тутума тапталы, харыстыырга эрэн.
Туох да буоллун,
Таптыаҕым эйигин, куруутун, өрүүтүн
Тапталы эн туора тутума, алдьатыма
Умнума таптыырбын соҕотох, эйигин.
Эн курдук уол, мин сүрэхпэр соҕотох
Эйигин көрсөммүн кими да билиммэт буоллум
Эн тапталыҥ, миигин аптыыра, абылыыра
Суоххуна ахтылҕан ыарыыта баттыыра.
* * *
Билбэппин мин туспунан тугу саныыргын
Төһө чугаһыы сатыырбыттан, өссө тэйэҕин
Эрнэрим оннугар күнүүлүүрүм күүһүрэр
Тугу гынаммын эн эрэлгин ситиһэбин?
Өйдүөхпүт оннугар күн ахсын этиһэбит
Итинники айдааннар мин өйбүн бутуйан тахсаллар
Туттуна сатыыбын төһө кыаҕым баарына
Саатар кыратык эрэн эн миэхэ
Эйиэхэ этэр тылларбар.
* * *
Мин дойдум
Хаһыс түүлбүн мин түһээн
Эмиэ тиийдим дойдубар
Күнүм уота күлүмнээн
Сырдык түстэ тулабар
Сайдам ыраас салгыннаах
Дьикти кэрэ айылҕалаах
Таптыыр Бүлүүм кытыла
Дойдум миэнэ Сунтаарым.
Ахтылҕаммын таһаара
Дойдубар мин тиийиэҕим
Дьоммун – сэргэбин көрсөммүн
Үөрүүбүн тэҥҥэ үллэстиэм.
* * *
Ийэбэр
Сырдык күн кэриэтэ
Күн күбэй ийэкээм
Өрүү үтүө майгылаах
Өрүү эйэҕэс мичээрдээх.
Сыллаан ылан иэдэстэн
Алгыстаах тылынан
Айаҥҥа атаарар.
Абылыыр бэйэтин
Амарах дууһатын
Күн күбэй ийэбин
Күн ахсын ахтабын!
* * *
Настя Ксенофонтова,
И.И.Константинов-Дэлэгээт Уйбаан аатынан Сулҕаччы уопсай орто үөрэхтээhин осколатын 11 кылааһын үөрэнээччитэ, Амма, салайааччы: Слепцова И.С
Υс баҕа санаам.
(Василий Гольдеровтыы хоһоон айыы)
Оскуолабын бүтэрэн,
Υөрэххэ этэҥҥэ киирэн,
Саҥа олоххо үктэнэрбэр,
Дьоһун хардыы оҥоһуннарбын
Алыс муҥатыйа барыам суоҕа этэ.
Кыра бэйэм улаатан,
Таптыыр идэбин баһылаан,
Сөптөөх үлэ булунан
Сахам сирин ааттаттарбын
Татымнык сананыам суоҕа этэ.
Сырдыгынан эрэ сыдьаайдар
Киһи буолан айыллыбыт дьылҕам,
Таптал, эрэл , итэҕэл
Арыаллыы сырытталлар
Тус олохпун кэмсиниэм суоҕа этэ
